, Minerały, Skamieniałości, Zestawy okazów, Literatura, Mapy

Małże kimerydu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich i ich przydatność w określaniu warunków środowiska sedymentacji.

(streszczenie)

Grzegorz Bijak, Dariusz Nast

 
Węglanowe utwory kimerydu obrzeżenia Gór Świętokrzyskich znane są z licznej i różnorodnej fauny, głównie bentonicznej. Dominującą grupę stanowią małże, które często tworzą nagromadzenia o charakterze muszlowców. Tego typu utwory stały się podstawą do wydzielenia nieformalnych jednostek litostratygraficznych: muszlowce skorkowskie na SW obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich (Kutek, 1968), muszlowce ostrygowe z Wierzbicy i muszlowce ostrygowe z Ożarowa (Gutowski, 1992) na NE obrzeżeniu.

W utworach górno jurajskich obrzeżenia Gór Świętokrzyskich małże należą do najliczniejszych elementów faunistycznych. Objawia się to zarówno w ogólnej liczbie taksonów jak i w ilości osobników w obrębie danych warstw. Często małże pojawiają się w profilu masowo tworząc nagromadzenia o charakterze muszlowców. Obecność zróżnicowanego zespołu faunistycznego związana jest z tym, iż małże zasiedlały wiele różnorodnych środowisk w ówczesnym morzu jurajskim. Dane taksony z reguły są przywiązane do określonych warunków środowiska, gdzie obok zasolenia i natleniania wody bardzo istotnymi czynnikami są: energia środowiska, tempo sedymentacji i charakter podłoża. Powszechność występowania oraz ogromna różnorodność taksonomiczna małży, zależna od warunków środowiska, powoduje, ze stają się one dobrym narzędziem przy interpretacjach sedymentologicznych.
 

Obserwacje oraz zbieranie materiału paleontologicznego prowadzono w trzech dużych kamieniołomach: w Małogoszczu (SW obrzeżenie), Wierzbicy i Ożarowie (NE obrzeżenie). Okazy pochodzący z wybranych części profilu w obrębie 5 jednostek litostratygraficznych: muszlowce skorkowskie (Małogoszcz), oolitowe i płytowe wapienie z Wierzbicy, muszlowce ostrygowe z Wierzbicy, oolitowe i płytowe wapienie z Ożarowa, muszlowce ostrygowe z Ożarowa. Na podstawie analizy zebranego materiału, obserwacji fauny in situ oraz danych z literatury wyróżniono trzy grupy ekologiczne (epifauna, semiinfauna, infauna) oraz rozpoznano pozycje przyżyciowe wybranych taksonów. W badanych wydzieleniach, posłużyło to do określenia warunków środowiska sedymentacji a w szczególności turbulencji wody i charakteru podłoża. 
 

Małże ryjące (np. Pholadomya protei, Pleuromya iniformis, Thracia depressa) oraz semiinfaunalne (np. Inoperna perplicata) znalezione m.in. w niższej części kompleksu muszlowców skorkowskich w Małogoszczu (wapienie typu grab), preferowały dno muliste i wskazują na środowisko o stosunkowo niskiej energii i dość szybkim tempie sedymentacji. W spągu muszlowców skorkowskich występują małże drążące (np. Lithophaga sp., Gastrochaena sp.) oraz cementujące (Liostrea sp.), które związane były z przerwą w dostawie osadu i jego wczesną lityfikacją (twarde dno). Liczne formy epifaunalne (np. ostrygi: Nanogyra nana, Liostrea sp.), znalezione w obrębie muszlowców z Wierzbicy i Ożarowa, cementowały się do osobników tego samego gatunku oraz pozostałych małży epifaunalnych (rzadziej do innych, twardych składników osadu). Formy te zasiedlały dno o charakterze bruku muszlowego i związane były ze zwolnieniem tempa sedymentacji. Ostrygi z rodzaju Nanogyra, które przyjmowały kształt „gryfeowaty”, w odróżnieniu od form cementujących, preferowały miękkie podłoże.
 

Występowanie zróżnicowanych typów ekologicznych fauny małżowej jest odzwierciedleniem zmiennych warunków środowiska, panujących w morzu kimerydzkim.

Literatura cytowana

Gutowski, j. 1992. Górny oksford I kimeryd północno-wschodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Praca doktorska, niepublikowana. Archiwum Wydziały Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, 1-208.

Kutek, j. 1968. Kimeryd i najwyższy oksford południowo-zachodniego obrzeżenia mezozoicznego Gór Świętokrzyskich. Część 1 - Stratygrafia. Acta Geologica Polonica, 18 (3), 493-586.